جلال تهرانی متولد 1347 از تهران است. او پیش از اینکه به حرفه نمایشنامه نویسی روی آورد به کار طراحی تولید الکترونیک مشغول بود اما به ناگاه حرفه خود را تغییر داد و پای به عرصه نمایش گذاشت.

تهرانی مدرک کارشناسی اش را از جهاد دانشگاهی و سپس کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی را از دانشگاه تهران گرفت و از سال 1380 با اجرای نمایشهای نفرتی تی مخزن تک سلولی ها نمایشنامه خوانی مقام استادی و اندر هدایت نسل جوان و هی مرد گنده گریه نکن به یکی از چهره های مستعد نسل جوان تبدیل شد. وی بعد از آن نمایشنامه دو دلقک و نصفی را در سال 84 اجرا کرد سپس برای مدتی ایران را ترک و به کشورهای سوئد آلمان و فرانسه سفر کرد و در حال حاضر مدیریت مکتب تهران را بر عهده دارد.

تهرانی این روزها نمایش دو دلقک و نصفی را در سالن اصلی تئاتر شهر به روی صحنه آورده است. در این خصوص گفت و گویی با ایشان انجام دادیم که نظر شما را بدان جلب می کنیم

متنی با رویکرد اجتماعی در خصوص یک معضل خاص و شاید برای برخی که از دور به کشور ما نگاه میکنند طنز اما برای خود ما بی شک طنز تلخ است. این دغدغه چطور در ذهن شما ورود کرد و بدین شکل برای اجرا آماده شد؟

تقریباً بیست سال قبل به واسطه علاقه ای که در آن روزگار به دورنمات داشتم این کار را با اولین دیالوگ گفتگوی شبانه دورنمات شروع به نوشتن کردم همان چاره ای نیست… بیا تو!… بدیهی است که تجربه ی زیسته عمیق ترین تأثیرات را بر هر اثر خلاقه میگذارد من نزدیک به ده سال از نزدیک شاهد فروپاشی فرهنگ در حوزه های صنعت و اقتصاد بوده ام تبدیل شدن زنجیره ای کارخانه ها به تجارت خانه را نه تنها دیده ام بلکه زندگی کرده ام تبدیل شدن کارخانه های اطراف تهران به باشگاههای عروسی سالها بعد از آن روزها شروع شده خنده دار و به قول شما تلخ و گزنده است و جایش در این متن هم خالیست فکر کنید در یک جایی از اجرا مثلاً رئیس با فخری متظاهرانه بگوید که در این کارخانه زوجهای زیادی به هم رسیده اند و جشن عروسی گرفته اند تا با تولید فرزند بیشتر آینده ی درخشانی برای این سرزمین رقم بزنند

من کی ام؟ جمله بسیار خلاقانه و هوشمندانه ای بود که بی شک مسیر موفقیت را هموار میکند. کمی در خصوص نگاهتان به این جمله در اجرا بگویید؟

بحران هویت از مهمترین آسیبهای این روزگار است هویت یعنی او اوست. یعنی که او هیچ کس دیگری نیست قرنهاست که این جامعه هویت خود را با افتخار به گذشتگان و درگذشتگان سامان میدهد در کره جنوبی به بچه ها یاد میدهند که هویت ملی چیزی مربوط به آینده است. یک مقایسه ی ساده ی تاریخی در صنعت خودروسازی ایران و کره نتایج این دو شکل از هویت یابی را نشان میدهد و آن چه به بحران هویت در این روزگار دامن زده سیطره ی همه جانبه ی فرهنگ نوکیسگی هم است. این فاجعه وقتی نمایان میشود که مخاطبان نوکیسه سرنوشت تئاتر را هم رقم میزنند. الان در کمال احترام به اقلیتی که همیشه از این قاعده مستثنا هستند حتا میان تئاتری ها و اصناف دیگر جامعه در انتخاب تئاتر مورد علاقه فرق چندانی باقی نمانده است. نوکیسگی حتا معیارهاشان را شبیه هم کرده است. در چنین شرایطی حتا کسی که بداند کیست . واقعاً بداند که کیست . خب ترجیح میدهد که آن را پنهان کند کدام نوکیسه به نوکیسگی اش اعتراف میکند. اگر اعتراف کند که دیگر نوکیسه نیست اما بحران هویت هم در جامعه و هم در تئاتر پیچیده تر از این حرف هاست. مسئله ی تئاتر مسئله ی تقابل انسان با هستی است دست و پاهایی می زند تلاشهایی میکند به موفقیتهایی میرسد و در عطفهای خطیر زندگی اش از خودش می پرسد کیست آیا من پیشرفتهایم هستم؟ فکر کردنهایم هستم؟ آیا من کارنامه ام هستم؟ اگر بله آیا کارهایی هستم که کرده ام؟ یا کارهایی هستم که نکرده ام؟ من کی ام؟ کی میداند؟ هر که میداند یا مثل من نمیداند اما به تعامل با این پرسش علاقمند است این فرصت برایش فراهم شده که روی صحنه ی تئاتر دو دلقک و نصفی بیاید و به عده ای غریبه بگوید که کیست. هر شب سه نفر که تصمیم به مشارکت در این چالش گرفته اند روی صحنه می آیند و چند خطی به این موضوع می پردازند. برای من از جذابترین بخشهای اجرا همین مهمانان هستند. حضور هر یک از آنها این پرسش را برای من عمیق تر میکند.

نور در زندگی یک ایرانی از جایگاه ویژه ای برخوردار است و در آثار بزرگان ایران از جمله سهروردی بر آن تاکید شده است… نگاه شما به نور بسیار ملموس است و سعی کردید از تاریکی ها سایه و … به خوبی بهره ببریر بفرمایید در این مبحث شما به دنبال چه بودید؟

بخش عمده ای از ماجرای نور در تئاتر فنی است. بخش دیگر در مواجهه با دکور شکل میگیرد. به لحاظ فلسفی اما نگاه ویژه ای به نور در تئاتر ندارم جز آن که در نور هم قطعیت در خور کنش مسئله ی من است. من با نور هر آن چه را که باید دیده شود با قطعیت و صراحت روشن میکنم و به آن چه دیدنش لطفی ندارد کمکی نمیکند یا مخل است نوری نمیتابانم جذابیت نور در این است که با مسئله ی زاویه ی دید نسبت مستقیم دارد انتخاب این که این پدیده باید چگونه دیده شود بخشی از میزانسن یک تئاتر است.

نوعی حصار بندیها ما در اثر شما می ببینیم و این همان حصاری است که هر کس دور خود و حتی اطرافیان میبندد در این خصوص دوست دارم با نگاه شما آشنا بشوم؟

در این تئاتر زیر پای آدمها سفت نیست و در بهترین شرایط هم اضطرابی موذی زیر پوستشان راه میرود. اینها که میگویید بیش از این که حصار معلوم الحالی باشند قرار است که به این اضطراب دامن بزنند شاید هم امنیت زیادی پیله ی زمختی شده که دست و پای اینها را بسته است.

دو نوع عامل تسخیر در کار شما جلوه میکرد عشق و قدرت… هر چند در کار شما برخلاف نگاه عامه قدرت از جایگاه والاتری برخوردار بود در خصوص نگاهتان به این دو آلمان مهم در جهت دهی افکار بگویید؟

کار من جهت دهی افکار نیست چنین علاقه ای هم ندارم برتری دادن به قدرت یا عشق هم حتا اگر از من بربیاید کارم را شعارزده میکند زیتوی نابالغ در این اثر میان این دو موتور محرکه سرگردان است و با هیچ کدام هم به نتیجه نمی رسد.

خط قرمزی که زیر آن علامت بود دوست دارم خودتان در این خصوص توضیح دهید؟

علامت زد در نتیجه ی شکست فرم تولید شده است و من هنگام طراحی دکور آن را زد ندیده ام اما زد شده است و قابل انکار هم نیست زیتو اسم شخصیت قربانی در این کمدی تراژیک است. انگار که دارد ادای زورو را هم در می آورد تصادفاً این نسبتها تولید شده و برای من هم جالب است. خط قرمز هم در آخرین روزهای ساخت دکور به سرم زد وقتی این زد را دیدم فکر کردم که رد یک شمشیر که همه ی صحنه را شکافته است ممکن است فضای کار را تقویت کند. انگار که زیتو امضای خود را بر صحنه گذاشته است. یا این خط ماندگاری است که بر ذهن رئیس حک شده است و دیگر گریزی از آن ندارد این نماینده ی همان کاری ست که در هر نوع تراژدی قربانی با بازماندگان میکند. کسی چه میداند؟ شاید این خط در ذهن مخاطب هم باقی بماند.

جلال تهرانی سالها تجربه اش در این اجرا گذارد و بی شک در کنار اجرای خوب می خواهد حرف خوب بزند حرف او چیست؟

اگر این کار در کل فرآیندی که طی کرده بخواهد حرفی بزند آن حرف احترام به کاری ست که میکنی و در نتیجه احترام به خود است. خود من هم کماکان برای احترام به کارم خودم و مخاطبم، کم فروشی نمیکنم

این کمدی تلخ چقدر مهندسی شده و چقدر اجرا به دست آمده؟

حتا شاعری که مهندسی نداند پیش من اعتباری ندارد هیچ هنری تنها با حس و غریزه به نتیجه نمی رسد. کارگردانی هم اول استراتژی است بعد مهندسی و بعدتر غریزه قریحه سلیقه و احساسات به کار تزئینات خواهند آمد.

و در آخر چرا دلقک؟

شاید مسئله ی ماسک است که این البته به هویت هم مربوط است اولین باری که یک بچه را تربیت میکنی یک ماسک برایش طراحی کرده ای بار دوم ماسک دوم هر روز که از خواب بیدار میشوی دست به کنار تختت میبری و کورمال اولین ماسک امروزت را بر میداری با کوله باری از ماسک از خانه بیرون میزنی که البته آن را کوله باری از تجربه صدا میکنند آیا هر کس به نوعی دلقک نیست؟ این پرسش این اجرا از متن بوده است. در اجرای قبلی سراغ این پرسش نرفته ام این جا برایم مهم شده است.

گفتگو از علی رحیمی؛ ایران تئاتر